Boeddhische psychologie
Tussen het dertigste en veertigste levensjaar gebeurt er bij veel mensen een bijzondere ontwikkeling. Dankzij je levenservaring bereiken je hersenen een maturiteit met speciale gevolgen. Je begint je voorbije leven te evalueren en je denkt na wat je wil terugvinden aan waarden in je leven. Het is een periode dat velen van baan veranderen of hun partner verlaten. Fundamenteler is het een ontwikkelingsfase waarin je de basis legt van je individuatieproces zoals Jung dat beschreef. Wat en wie je dan ontmoet is van grote invloed.

Ik ben rond mijn 35ste in het inspiratieveld van de boeddhistische psychologie beland. Meer bepaald de Abhidhamma. Ik heb indrukwekkende trektochten gedaan in de Himalaya van Nepal en Ladahk, met de rugzak en tent, in mijn eentje. Tibetaanse kloosters bezocht, tien dagen stilzitten in een vipassana en in Dharamsala luisteren naar leraren. Dat gecombineerd met twintig jaar aikidotraining heeft de basis gelegd van een filosofie die ook onderdeel is van Deep Evolvement.

De Boeddhistische psychologie of filosofie, gelijk hoe je het wil noemen, is een goed tegengif tegen het prestatiegedoe en de maakbaarheidsgedachte waar we in het Westen mee grootgebracht worden. De Westerse cultuur promoot het ego, een 'Ik' dat van alles wil en van alles wat vindt. Het Boeddhisme promoot mindfulness, het laten zijn van het zijn.

Ik kan het niet genoeg herhalen dat ‘evolvement’, ontwikkeling, het meest gebaat is als je het subtiele samenspel kent van actie en loslaten. Na je actie moet je achteruit treden en kijken wat er gebeurt. En voor je actie voert, kijk eerst. Door je eerst te verbinden met wat er is, creëer je een soort energetisch veld. In resonantie met dat veld doe je een actie. Vervolgens laat je het veld vrij om te reageren op je actie. Wat een verschil met hoe we doelen willen bereiken, projecten aansturen en problemen opgelost willen zien. Te veel ambitie is een ego dingetje. Je wil de realiteit naar je handzetten. Daarmee bezorg jezelf alleen maar een extra bron van lijden, een overbodig lijden, volgens het Boeddhisme.

Ik moet toegeven, de combinatie van ambitie en het aanvaarden van de traagheid van ontwikkeling is een blijvende oefening voor een activist als ik. Ik vind wel dat het al aardig lukt. De Deep Evolvement mindset is een diepe spirituele vaardigheid om de Westerse en de Oosterse levensvisie te integreren. De praktijk van elke dag is hoe je gesprekken voert, hoe je professioneel bezig bent en hoe je met je leven omgaat.

Freud
Wordt psychoanalyse vervangen door neurowetenschappen? Heeft Freud afgedaan? Nee, helemaal niet.

De psychoanalytische basisopvatting blijft een bron van inspiratie om de ‘onderlaag’ in Deep Evolvement te begrijpen. De innerlijke wereld van de mens, de psychodynamiek en de invloed daarvan op gedrag zijn voor velen nog steeds onderbelicht. Er zou meer aandacht kunnen zijn voor deze onderstroom in je relaties, vergaderingen en samenwerkingen. Hoewel persoonlijke ontwikkeling dankzij coaching populairder is geworden, is er nog veel winst te behalen.

Dieptepsychologie stelt dat ons huidige gedrag verstrengeld is met patronen die we als kind onbewust hebben aangenomen. We begrijpen nu dat dit overlevingsmechanismen, gedragspatronen en valkuilen zijn, zoals getoond wordt in het kernkwadrant van Ofman. Dit model visualiseert psychodynamiek: hoe sterker je identificatie met een kwaliteit en hoe sterker de afweer van het tegenovergestelde (je allergie), hoe meer kans op doorschieten. Het kernkwadrant vraagt om een procesmatige psychodynamische begeleiding. Het is essentieel om niet alleen de kwaliteiten te omarmen maar ook de schaduwkanten ervan te erkennen en te transformeren. Transformatie ontstaat door een proces van desidentificatie met bepaalde 'moetens' vanuit onze overlevingsmechanismen.

Een ander belangrijk inzicht van Freud is de ontwikkeling van het 'IK' (ook wel het ego genoemd) als beschermingsmechanisme. Het IK gebruikt verschillende verdedigingsmechanismen om je integriteit te bewaren. Daardoor blijven overtuigingen en gewoonten onveranderd. Als je dus bezig bent met veranderingswerk, kun je niet om het feit heen dat mensen hun psychische integriteit beschermen. Als professional, hulpverlener, coach of veranderaar bent, moet je 'het IK van de mensen losmasseren'. Dat doe je met je eigen houding, met relativerende humor, met oordeelloosheid en met diepe liefde voor de ander. Je kunt nooit genoeg mensen zo graag zien dat ze 'smelten', zich openstellen en zich bij je veilig voelen.

Ik vergelijk de psyche graag met een huis. Sommige mensen functioneren als bunkers met een stalen deur, vanuit zelfbehoud. Anderen hebben een goed functionerende deur en aangename vensters, vanuit welzijn. En weer anderen laten de wind door het huis waaien, vanuit wijsheid. Het zijn de invloeden die op je inwerken waarbij je IK uitgedaagd wordt om te ontspannen en ontwikkeling te laten gebeuren. Als het voor jou makkelijk is om je deur open te zetten voor wat zich aandient, dan zorgt gezonde lucht ervoor dat je vitaal en jong blijft. Om open te staan voor alles wat zich vanuit 'bovenlagen' aandient, moet je gewerkt hebben aan je 'onderlaag', je innerlijke wereld. Als je innerlijke wereld vrij is, kun je een bijdrage leveren aan bredere ontwikkelingen in je omgeving. Dat is de essentie van Deep Evolvement.

Ecosysteem
Ik hield al een tijdje de boot af om dit begrip te gebruiken. Het voelde als een modieus begrip onder consultants. Ik ben meer bezig met lange termijn verschuivingen in mens- en wereldbeeld. Dus, wat is er fundamenteel anders als je een uitspraak doet ‘ik ben deel van een ecosysteem’? Wat is er ecologisch aan dat systeemdenken?

Voor vakgenoten is het maken van een onderscheid in alle vormen van systeemdenken erg lastig. Laat staan voor leken. Leike van Os heeft een prachtig overzichtsboek gewijd. Het is dus kiezen met welke vorm van systeemdenken je affiniteit hebt.

Na wat eerlijk denken de laatste maanden, ben ik toch gewonnen om te spreken van ‘een ecosysteem’. Dat begrip zet zich af tegen het technische systeemdenken. Denk dan aan complexe schema’s van stakeholders en feedbackloops rond een wicked problem. Ecologisch gaat over verbindingen in de leefwereld, tussen levende mensen en actoren met emoties; ze geven betekenis aan een bepaald verband; ze zijn onderdeel van een geheel (dat meer is dan de som der delen).

Met ecologisch systeemdenken zit je in het domein van het leven, zoals groen, natuur en duurzaam dat zijn. Net zoals een vijver een min of meer afgebakend geheel is waar alle wezens het geheel gestalt geven. Zo kan ook een organisatie of een samenwerking een weefsel zijn van actoren die op dat geheel betrokken zijn.

Organisaties in een wijk weten elkaar te vinden omdat ze samen voor de wijk zorgen. Zo voel ik me verbonden met Monica en Noortje van TMC die mooie initiatieven nemen naar de maakindustrie. Alhoewel er geen raamcontract is, zijn we toch met elkaar aan het stoeien – zo noemen we dat. Zo zie ik deelnemers in mijn trainingen liever als vakgenoten met wie ik lange termijn groep wil vormen. Ik wil hen buiten de training ontmoeten. Dat is echter meestal niet wederkerig. Het contractuele en de leverancier-consumment verhouding doet de verbinding stilvallen. Ik heb ook een groepje mensen rond mij die helpen mijn boeken uit te geven. Ik ervaar het als een samenwerkingsverband met diep respect voor elkaars talent. Zal ik dit nu een ecosysteem noemen? Ik aarzel. Ik ervaar het nog niet als een diepe existentiële commitment aan één geheel.

Ik ben toch gewonnen om het woord ecosysteem te gebruiken. We zijn een nieuwe wijze van samenzijn aan het leren. Wat me vooral over de brug haalt: spreken van een ecosysteem brengt de verbinding met het geheel tot leven. Je voelt je behoren tot een geheel. Het geheel heeft betekenis voor je. En zo zit ik in het hart van het Deep Evolvement denken. je bent deel van een geheel dat werkt als een eco-systeem, ten minste als je het beleefd en betekenis geeft. Deze nieuwe vorm van samenwerken is nog erg embryonaal. We zijn nog niet de vijver vol biodiversiteit, zoals rechts op de foto, dat na drie jaar vanzelf ontstaan is op ons buitenverblijf.

Stip aan de horizon

We hebben er last van: de afgescheidenheid van culturen en bubbels, de eenzaamheid bij individuen, de hokjes in en tussen organisaties, de concurrentiestrijd van aanbieders op de vrije markt, het gevecht voor identiteit van woke mensen, oorlogen tussen landen. Het is allemaal de strijd om de unieke individualiteit erkend te zien in onderlinge verbanden. De diepere spirituele ontwikkeling van de mens ligt in het verbinden van alles met alles met respect voor ieders eigenheid. Het nieuwe is het én-én verhaal: én elkaars unieke identiteit erkennen én samen zorg dragen voor het gemeenschappelijk geheel. Precies dat is volgens mij de definitie van een ecosysteem. Je bent met wat en wie je bent in een samenspel met anderen een groter geheel (zelforganisatorisch, zonder bemiddeling van een manager) vorm aan het geven.

Deep Evolvement geeft methodisch handen en voeten om dat waar te maken. Dus, ja, het idee van ecosysteem is de stip aan de horizon voor de volgende fase van de mens. Dat we wereldwijd daar nu zo chaotisch niet in slagen en ook geen pogingen meer doen om dat onvermogen toe te dekken, is volgens mij de regressieve terugval van het kind dat zich klaar maakt om een ontwikkelsprong voorwaarts te maken. Die nieuwe fase draait op nieuwe aannames. En die nieuwe aannames zijn een grote groep voorlopers reeds aan het bedenken en oefenen; 'waarom zitten ze niet gewoon aan een ronde tafel, naar elkaar luisteren, zich verbinden en samen zorg dragen voor de ontwikkeling van het geheel dat ze samen zijn?!” Faciliteren, mediation, coachen, systemisch werk. De gelaagde methodiek is ter beschikking….

Ik was ecosysteem als gedragspatroon dieper aan het beseffen dankzij de mensen hieronder op de foto. De foto is niet zomaar een foto van een groep deelnemers die trots de eindstreep hebben gehaald van een leertraject. Wat verschillend is van al mijn vorige pogingen om een community te bouwen rond de Deep Evolvement beweging, is dat ieder in deze groep hier niet participeert als individu of zzp’er ‘om te komen halen’, maar als lid van weer een ander ecosysteem, de organisaties waartoe ze behoren. Het onderliggend relationeel weefsel dat hier ontstaan is tussen organisaties en sectoren is rijk, bevrijdend en vooral veel duurzamer dan losse individuen die een netwerk proberen te vormen. Wat ik hier mag meemaken aan ecosystemische verbondenheid, ervaar ik als een cadeau en een bouwsteen voor de Deep Evolvement beweging.

Holarchisch wereldmodel
Moeten we terug naar meer ‘wij’? Volgens mij niet. We kunnen wel doorontwikkelen naar een ander soort ‘wij’. Teruggaan zou willen zeggen dat we de winst van het individualisme ontkennen. Ga maar na, wil je terug opgeslorpt worden in dorpsmentaliteit, familievetes en magische voodoo? Ik zou zelfs zeggen: we zijn nog niet individu genoeg. We kiezen in het dagelijks samenleven nog te veel voor oppervlakkige vrede en durven te weinig authentiek aanwezig zijn bij anderen.

Europa heeft het individu uitgevonden, zo’n duizend jaar geleden. Als we er nu de valkuilen van zien, dan zijn dat doorgeschoten vormen: egoisme, narcisme, hebzucht, macht, woke, territoriumdrift. Het idee ‘individu’ lijkt te zeggen dat je op een eiland kunt overleven en op geen enkele manier moet rekening houden met anderen. Hoe het idee 'individu' doorontwikkelen?

Het holarchisch wereldmodel biedt een antwoord: je bent tegelijk vrij zelfbepalend en onderdeel van een geheel. Tegelijk! Je bent tegelijk een zichzelf sturend geheel (agency) en een deel van een groter geheel. Je bent een deelgeheel of holon. En zo komen we dichter bij een relationeel wereldmodel waar Bateson het over had. Elk wezen is een knooppunt in een relationeel veld. Eerst zijn er relaties, dan een individu. Dat geldt ook voor groepen, organisaties, landen, enz. Ze zijn een emergent resultaat van de onderliggende delen én van andere delen in een gemeenschappelijk geheel.

Denken in termen van deelgehelen is aanvaarden dat er lagen van organisatie zijn; holarchie. Het nieuwe 'wij' is daardoor geen hoop van mensen bij elkaar. Het geheel is intern gedifferentieerd. Er is plek en ordening. De wijze van ordening verschilt van hierarchie: dat bevat ook lagen en niveaus, maar die zijn gescheiden van elkaar waardoor vervreemding en baasje spelen mogelijk wordt. Het verschilt ook van het plat systemisch denken, ook al is het systeem ‘open’ en gericht naar anderen. Ecosystemen zijn gelaagd en die gedachte mis ik bij ecosysteemdenkers.

Gelaagdheid is de kern van de ‘deep’ in Deep Evolvement. Je participeert met wie je bent in het geheel. Als je dat erkent, dan kun je niet anders dan voor dat geheel zorgen. Misschien daarom dat zovelen hun plek in het geheel negeren. Uit onmacht of uit gemakzucht.

Ik heb de gelaagdheid methodisch geconcretiseerd in het vorkmodel. Het vorkmodel voor individuen, het vorkmodel voor koppels in bemiddeling, het vorkmodel voor teams, het vorkmodel voor organisaties, het vorkmodel voor vakgebieden, opleidingen, activisten, enzovoort. Het vorkmodel brengt de verschillende lagen samen in sporen van voortgang. Het vorkmodel toont gelaagdheid in de voortgang.

Sociaal constructionisme
‘Wat je van iets vindt, is een perspectief, niet de waarheid’. Dat uitgangspunt is gemeengoed geworden sedert het postmodernisme van de vorige eeuw. Bateson noemde het ‘meervoudige beschrijvingen’ en NLP’ers zijn groot gebracht met de stelling van Korzybski ‘de kaart is niet het gebied’. Als je dat uitgangspunt omarmt, stop je met debatteren. Je kiest dan voor dialoog. Als je verschillende perspectieven bij elkaar legt, bekom je een betere kaart van het gebied.

Ik ben vanaf mijn veertigste in het sociaal constructionisme (Berger, Luckman, Gergen) gedoken. Het is één van de pijlers van Deep Evolvement. Sociaal constructionisme is een sociologische theorie dat stelt dat een individu, een groep of een cultuur haar identiteit constructeert, en wel op basis van vele sociale invloeden. Je mening is een narratief, een verhaal, een betekenis dat je aan iets geeft. En hoe ouder je wordt, hoe meer je interpretatiekaders zich vormen. Je bouwt je een coherente identiteit en je positioneert jezelf, maar je weet, het is maar een constructie, een keuze dat je maakt.

We lopen nu aan tegen de uitwassen van dat ‘constructionisme’. Een voorbeeld is genderidentiteit, dat verschillend is van genetische identiteit. Een ander voorbeeld is nationale identiteit. We leven nu in de vrijheid dat je je positie en je identiteit creëert zoals je het beste uitkomt. Vervolgens spreek je alsof het de waarheid is. Zijn de feiten er niet, dan zet je die naar je hand. In die uitwassen verlies je dan je uitgangspunt dat alles een perspectief, een constructie is. En waarom doen mensen dat? Omdat identiteit een psychische en sociale behoefte is. Je bent er iemand mee, je wordt gezien. En hoe dieper je gelooft in wat je construeert, hoe meer zekerheid en houvast in je cocon. Complotdenkers zijn het karikaturaal voorbeeld van dit psychotische kantje van het ‘constructionisme’. Vroeger hadden we last van fundamentalisten die dachten dat hun mening de enige juiste was. Nu is dat geïndividualiseerd: ik heb recht op mijn psychose.

Ik twijfel vaak of ik dat sociaal constructionisme wil blijven omarmen als onderbouw van de Deep Evolvement benadering. Er is al genoeg identiteitspolitiek. Het punt is echter dat sociaal constructionisme niets te maken heeft met de vrijheid ‘ik construeer mijn eigen realiteit’. Sociaal constructionisme volg je door te kiezen voor de reflectieve vaardigheid om constructies te doorzien, te deconstrueren, te relativeren. Je laat je niet verleiden tot een psychose. Je blijft kritisch ten aanzien van je eigen situering. Je kent je eigen 'bias'. Het is een vorm van eerlijk denken. Dus ja, Deep Evolvement promoot mensen die dat kunnen en zo samen geheel vormen.

Ik heb vijftien jaar geleden al bedacht dat ‘de kaart is niet het gebied’ geen goed uitgangspunt is. Vandaar dat ik als NLP voorzitter voorstelde om een nieuwe aanname centraal te stellen: de waarheid ontstaat in de dialoog. Constructies zijn een sociaal gebeuren, laten we het dan ook helemaal sociaal maken. Want zeg nu zelf: niets is meer lauterend als je een mening waar je heilig van overtuigd bent, in dialoog brengt bij je buur die daar heel anders over denkt.

Ethiek
De meeste mensen deugen. Ik zal de vraag anders stellen: vind je dat we met ons allen voldoende deugdzaam leven om de wereld voor alle mensen, voor de dieren en voor de natuur tot een goede plek te maken?

Anderen helpen in een noodsituatie is niets vergeleken met de grote offers die we met zijn allen zouden moeten brengen. In dat groter plaatje zijn we met zijn allen niet zo deugdzaam toch?

In zo goed als alle discours wordt er beroep gedaan op je ethische houding: draag bij aan het klimaat, ga minder vliegen. Empathiseer met het lijden, stort op rekening nummer… Ethiek wordt gefundeerd op een appèl. Ik heb Levinas en Buber nooit als inspiratiebron ervaren. Een mooie gedachte, maar het komt wel neer op naastenliefde waar je een offer voor moet brengen.

Ethiek, de kern van Deep Evolvement, heeft een existentieel omwegje nodig. De sleutel om meer mensen aan boord te krijgen, is niet naastenliefde maar gelaagdheid. Zorg dragen voor je omgeving gaat makkelijker als je beseft dat je tot eenzelfde groter geheel behoort. Als je beseft dat je ook natuur bent, zul je voor de natuur zorgen. Als je beseft dat je straat ook jouw straat is, zul je er voor zorgen. Als het jouw organisatie wordt, ga je meer eigenaarschap tonen.

Harari noemt ‘verhalen en mythes’ als verbindend element. Ik zoek het meer in het bewustzijn van het wonen. Wonen is dan meer dan comfort en gezelligheid. Wonen is ethiek. De dagelijkse oefening ligt er in om van die kleinere grote gehelen (je tuin, je buren, je straat, je collega’s, je werkomgeving) je thuis te maken, er van te houden zoals je van je kinderen houdt. De zorg komt dan vanzelf.

Veel uitdagender zijn de grotere grote gehelen. Die zijn historisch gezien razendsnel voor ons open komen te liggen: oorlogen in verre landen die nu heel kortbij aanvoelen, de complexe samenleving, de gezondheid van de planeet. De groter wordende habitat dringt zich op terwijl we er niet in slagen de kleine grotere gehelen tot een thuis te maken.

Deep Evolvement is gericht op een ethisch doel: dat we met zijn allen zorg dragen voor de grotere gehelen en groeien in ons bewustzijn dat we er deel van zijn. En nog: dat de vraagstukken waarmee we worstelen alles te maken hebben met ieders plek in al die grotere gehelen. We leven allen op éénzelfde planeet. Het besef van dat feit heeft zich nog niet vertaald dat je je aardling, aardebewoner voelt. Het is al zo moeilijk om te voelen dat je Europeaan bent. Ben je een Aardling? Voel je dat? Of groter: voel je dat je sterrenstof bent? Ben je een universum-lover? Ik wel, ik hou van de duisternis en kijk naar de sterren. Dat is mijn thuis. En daarom zorg ik zoveel als ik kan voor de natuur en het leven.

Neurowetenschappen
De oorzaak van depressie? Een gebrek aan dopamine en oxytocine. Dit verband kan wetenschappelijk vastgesteld worden. Psychologen zullen zeggen: ‘deze persoon ervaart te weinig zingeving en heeft te weinig knuffelcontacten’. Ook dat verband kan wetenschappelijk vastgesteld worden. Maar wat is nu de oorzaak?

In de vorige eeuw hielden wij, psychologen, ons ver verwijderd van de medische wetenschappen. We verklaarden alles psychosociaal en existentieel. Psychiaters neigen ertoe de oorzaak neurologisch te situeren, als een gebrek aan bepaalde stoffen. Zo leefden de disciplines gescheiden en kozen ze elk hun eigen soort behandeling.

Als psycholoog heb ik de laatste twintig jaar meer voeling gekregen met de neurowetenschappen. Het brein en het biologisch functioneren van de mens zijn echt een wonder. Hoe ongelofelijk subtiel alles in balans moet zijn om gezond en gelukkig te functioneren. Je hebt je darmflora nodig voor een goed gevoel, de juiste bacteriën en virussen voor immuniteit, toegang tot je intuïtieve buikgevoel voor de juiste beslissingen, een open hart voor mooie contacten, de alfa state om in slaap te komen, staren in de verte om creatieve metaforen te vinden, rationeel denken voor zelfsturing, en een goed samenspel tussen je neocortex en je limbisch systeem om je emoties te managen.

Ik beschouw dit als gelaagdheid binnen een persoon. Gelaagdheid betekent dat je delen kunt afzonderen, terwijl het beter is dat ze samenwerken. Dit zie je ook bij de vermogens van het brein. Je kunt ze afzonderlijk inzetten, zoals het vermogen om te analyseren en rationeel te handelen, of momenten waarop emoties de overhand nemen. Pas in het samenspel ontstaat er excellentie.

Vaak wordt gezegd: ‘begin bij jezelf’. Dan passen we vooral psychologie toe: wie ben ik? Wat zijn mijn talenten, patronen, waarden, enz.? Maar je zou het ook neurologisch kunnen benaderen. Kijk naar je breinvermogens en hoe je lichamelijk in elkaar zit. Zijn bepaalde vermogens overontwikkeld en andere onderontwikkeld? Leef je als een holistisch mens? Vandaar dat dit wicked skill nr. 1 is: start met je vermogens die je als mens ter beschikking hebt gekregen.

De relevantie toont zich in mijn werk bij verschillende beroepsgroepen: een verpleegkundige heeft een andere eenzijdigheid dan een manager of een therapeut. Het is echter de heelheid van jezelf die je werk (en je leven) welgevormd maakt.

NLP als vorm van pragmatisme
De opleiding NLP (NeuroLinguïstisch Programmeren) was voor mij een keerpunt in mijn leven. Als dertiger gaf het me de taal om de patronen die ik volgde te beschrijven. Tot die tijd deed ik die patronen onbewust en voelde ik me er het slachtoffer van. De eerste stap naar zelfsturing is altijd het benoemen en daarmee herkennen van de realiteit waarin je leeft. Ik kon toen zeggen: "In mijn relaties volg ik in plaats van te leiden. Ik neem de 'tweede positie' in en gebruik het metaprogramma 'vermijden'."

Andere modellen zoals Insights, MBTI, DISC of het Enneagram kunnen je ook inzicht geven in je eigen patronen. Zodra je je bewust wordt van je patronen, duurt het nog wel een paar jaar om deze onder zelfsturing te krijgen. Het duurt nog langer om een aanvullend deel aan je persoonlijkheid toe te voegen en om vervolgens je leven anders in te richten. Uiteindelijk kun je dan zeggen: "Ik ben bevrijd van mijn rugzakje, ik ben geheeld."

De NLP-opleiding was een sprong in mijn ontwikkeling, niet alleen vanwege persoonlijke transformatie. NLP bood me een gereedschapskist van denkkaders, methoden en stappenplannen die mij als psycholoog praktisch houvast gaven. Daarom is pragmatisme ook een inspiratiebron voor Deep Evolvement: ideeën en theorieën, allemaal goed en wel, maar als je ze niet kunt concretiseren, betekent dat niets. NLP is daarom een voorbeeld van wat William James met zijn pragmatisme in de wereld gezet heeft.

Volgens mij is er geen andere benadering buiten NLP die je zo concreet traint. Je leert lichaamstaal observeren en gebruiken, de mogelijkheden van je stem uitbreiden, je emoties inzetten, informatie in gesprekken structureren, systemische relaties in kaart brengen, op diepere alfa-niveaus beïnvloeden en door het herkennen van patronen kennis opbouwen.

Toch begon ik verschillende elementen te missen in NLP: een groter kader van zingeving, een ethische basis, spiritualiteit, gelaagdheid, duurzaamheid, ontwikkeling in plaats van doelgerichtheid en recente neurowetenschappelijke bevindingen. Daarom ben ik niet blijven hangen in NLP. En omdat ik zo eigenwijs creatief ben, was er maar één weg: zelf een synthese maken. Het is voor mij Deep Evolvement geworden.

Omdat Deep Evolvement ook concreetheid nodig heeft in hoe je intermenselijk bezig bent, heb ik NLP in een nieuw jasje gestoken: wicked skills. Zonder vaardigheden op microniveau in hoe je iets zegt, wat je toont in je gelaatsuitdrukking en hoe je reageert op anderen, zijn alle mooie intenties, spiritueel of activistisch, zinloos. Er is te veel bla bla bla, en daarom heb ik de cirkel rond gemaakt in mijn loopbaan: ik train wicked skills binnen het Deep Evolvement kader. Dankzij wicked skills kun je op je Plek der Moeite een verschil maken in een groter geheel.

Kritische theorie
Kritiek geven is makkelijk en heel menselijk: vanuit je eigen perspectief iets of iemand veroordelen. Daarom proberen velen van ons om zonder oordeel te luisteren. We leren zwijgen. Er gebeurt zoveel dat we er kop noch staart aan krijgen. Op een gegeven moment verstom je en zeg je: ‘ik weet eigenlijk niet meer wat ik ervan moet denken’. Je wilt voor niemand partij kiezen, want je weet het is nooit zwart-wit.

Oordeelloos zijn en zwijgen voelt als een wijze keuze, maar het gevaar is dat je dan tot de middengroep gaat behoren die het allemaal maar laat gebeuren. En precies die grote middengroep van weldenkende mensen heeft een grote impact op de ontwikkeling doordat ze niet reageren. Zoals Edmund Burke zei: “The only thing necessary for the triumph of evil is for good men to do nothing.”

Het is dus beter om een mening te vormen en je goed te informeren over alle factoren die meespelen. Zonder geschiedenis kun je geen begrip vormen van bepaalde oorlogen. Zonder sociologie kun je niet begrijpen waarom transities zo langzaam verlopen. Zonder het systeemdenken zie je niet hoe je zelf participeert in toestanden. En zonder de deconstructie van filosofen kun je niet zien hoe mentale modellen en ‘frames’ je denken bepalen. Kritische theoretici behoren daarom tot je literatuur. Marx, Habermas, Foucault, Butler, Arendt, Harari en vele anderen: ze leren ons dat er veel meer speelt dan wat we op het eerste gezicht zien. Verborgen belangen, macht en dynamieken spelen mee.

Deep Evolvement is het idee dat je sowieso onderdeel bent van de systeemdynamiek in grotere gehelen. Je speelt altijd mee. Niets doen, oordeelloos zijn en zwijgen is ook een invloed. Dan laat je namelijk de zaak maar gebeuren en ben je medeplichtig. Toekomstige generaties zullen ons dan op het matje roepen.

Het is dus beter om je kritisch te informeren en keuzes te maken. Tegelijk wil je met je keuze het spel van belangen en partijdigheid niet meespelen. Je wil in ‘meta’ blijven. Je wil verbindend werken, je wil partijen samenbrengen, je wil verschillen waarderen, je wil helpen reflecteren. En zo zijn we met velen, coaches, bemiddelaars, facilitatoren, leraren, helpers en leiders die in het systeem een andere rol willen spelen. We zijn met velen en toch zijn we nog geen leger sterk genoeg om de tanker van de polarisering en ego-denken te doen keren. Zijn we wel ‘leger’ genoeg? Steken we wel genoeg onze nek uit voor waar we voor staan en waar we in geloven? Zijn we bekwaam genoeg om als maatschappelijke groep eco warriors en spirituele verbinders de richting van de geschiedenis te beïnvloeden? Waarom zijn we geen sociale beweging van reflecterende en verbindende professionals?