De pedagogen waren niet akkoord met me. Ik schrijf namelijk gemakkelijk ‘floreren’ op de Plek der Moeite. Velen vinden dit geen gepast werkwoord. Floreren klinkt alsof je het prettig vindt, alsof je in de flow bent op de Plek der Moeite. En eerlijk: ze hebben gelijk. In een shit ervaring heb ik ook niet het gevoel dat het prettig is. Ik loop dan letterlijk rond met een stom gevoel in mijn lijf. Wel is het zo dat ik op dat moment weet dat ik diepe lessen aan het leren ben. Dat is zeker. Na een paar nachtjes slapen kom ik dan tot inzicht en besluit. Vandaar dat Wierdsma die het begrip ‘de Plek der Moeite’ groot maakte, spreekt van ‘leren’ op de Plek der Moeite. Terecht. Het leren komt vooral nadat de frustratie verwerkt is.
De meeste mensen zeggen: ‘staande blijven’ op de Plek der Moeite. Dat is ook mooi. Je loopt niet weg als het moeilijk gaat. Je vlucht niet, je klaagt niet. De pedagogen kwamen met een ander voorstel ‘in beweging blijven’ op de Plek der Moeite. Je wil namelijk niet alleen blijven staan en leren, je wil ook bekwamer worden om op het moment zelf nog meer mogelijkheden te hebben om de Plek der Moeite tot een transformatief moment te maken. Concreet wil je liefst op die plek niet impulsief reageren. Dat is namelijk een natuurlijke reactie omdat je verrast wordt vanuit wat er gebeurt. Dat had je niet zien aankomen! Je denken stopt en je limbische hersenen zorgen dat je bevriest, vlucht of vecht. Alle drie komen veel voor. Bevriezen is als je op dat moment niet meer weet wat zeggen; je blokkeert. Vluchten doe je door de andere of de situatie voortaan te vermijden. Of je begint jezelf te verdedigen en te verantwoorden. Vechten doe je als je in de aanval gaat. Je beschuldigt of gaat in debat. Achteraf als je terug over je heldere vermogens beschikt, denk je ‘ik had beter dit of dat moeten zeggen’. Te laat.
Het doel om op de Plek der Moeite in beweging te blijven is je punt te maken of in een beter geval, de dialoog open te houden. Je raakt elkaar en je komt tot een gedeelde waarheid. Vandaar een blog over de bekwaamheid om op de Plek der Moeite in beweging te blijven en zo meer gedragskeuze te hebben. Samen met de groep pedagogen, maar ook in dialogen met veel andere mensen, kom ik tot volgend overzicht.
“Laughter and tears are both responses to frustration and exhaustion. I myself prefer to laugh.
- Kurt Vonnegut
1.Oefen je in lichaamstechnieken om bij stress gegrond te blijven
Om meer gedragsmogelijkheden te hebben, heb je een goede controle nodig op je emotionele reactie. De beste manier is je ademhaling. Train je om bij het ademen te steunen op je middenrif. Adem diep door je neus, blaas je buik op en houdt je adem even vast. Glimlach, knik en kijk liefdevol naar de situatie. Dit geeft je de denkruimte om opties te hebben. Begin je zin met: ‘waauw tof dat je dit deelt’ of ‘bedankt, dat is interessant’. Automatiseer deze beginzinnen zodat je denken op gang kan komen in een constructieve richting.
2.Bereid je voor met het worst-case scenario
Deze les heb ik geleerd nadat ik recent een keertje met een geheel open houding een facilitatie ben begonnen. Verschillende stakeholders van een organisatie kwamen samen. We hadden afgesproken ‘laten we niets voorbereiden en zien wat er wil ontstaan’. Emergentie was het toverwoord. En het ontstond: de onderstroom stuwde naar boven als een vulkaanuitbarsting. Je mentaal voorstellen wat er zoal kan gebeuren, is een zeer goede oefening. Scenario’s, en vooral het worst-case scenario, is een mentale oefening. Je bereidt je voor op het ergste en dan kun je bedenken hoe je zult reageren. Je kunt niet alles voorspellen, maar je bent in ieder geval meer voorbereid.
3.Zorg dat je je visie en waarden scherp hebt
Hoe scherper je je eigen focus, visie en waarden op je netvlies hebt, hoe meer kans dat je op de Plek der Moeite taal ter beschikking hebt om weerwerk te leveren. Je zult kunnen uitleggen wat je mist, welke emotie er speelt of hoe je je verontwaardiging verklaart. Je positie pakken en voor iets staan, is werk dat je vooraf doet als algemene onderbouw van gelijk wat je doet. Het is niet voor niets dat de basis van de professional een roeping is: iets waar je in gelooft, voor iets staan. Schrijf dat eens uit, maak er slogans van zodat je die paraat hebt.
4.Kies voor een ontwikkelingsgerichte grondhouding
Ben je iemand die wil gelijk krijgen? Ben je gehecht aan je eigen meningen? Wil je persé iets bereiken of opgelost zien? Wel, dan heb je het recept in handen om overstuur te geraken als je door iemand of een situatie schaakmat gezet wordt. Ontwikkelingsgericht wil om te beginnen zeggen dat je open staat voor wat er gebeurt. Je vindt het niet erg dat er iets onverwachts gebeurt. Integendeel, dat is interessant. Je reflecteert en je leert. Je beseft dat je ook altijd deel bent van het systeem waar mensen op jou reageren. De Plek der Moeite is gelaagd: het is de plek waar je niet alleen het groter geheel wat beter maakt, het is de plek dat je prikkelt om zelf te ontwikkelen. Het is het oefenterrein om een bekwame activist te worden. Al die plekken maken je tot een wijze mens. Ben je toch overstuur geraakt door een onverwacht iets, neem je dan voor om een volgende keer veel rustiger en gegrond te blijven.
5.Besef dat de Plek der Moeite jouw identiteit en zingeving is
Als de frustratie oploopt, is het begrijpelijk dat je zegt ‘dit is niet mijn plek, hier kan ik mijn ding niet doen’. Welnu, het is wel je plek. Het is precies omdat je onder de situatie lijdt, dat dit de plaats is waar jouw idealen nodig zijn. Het is misschien niet je thuis, wel je grootste zingeving. Dit aspect gaat over de existentiële waarde van die plek. Je lijden is geen tegenindicatie maar is de manier hoe je de reden van je bestaan vorm geeft. Je lijden is het appèl vanuit de wereld. Als je beseft dat dit je fundamentele keuze en identiteit is, kun je kracht en trots halen uit deze keuze. Dit is omdenken over de betekenis van frustraties en wat ze betekenen voor je identiteit. Wees niet kwaad op die plek. Natuurlijk bedoel ik niet dat je martelaar moet spelen. Op een bepaald moment kun je beslissen dat je met je talenten elders meer impact kunt hebben.
6.Herbron je waar je thuis is
As je werkt vanuit idealen heb je grote nood om je terug te trekken en je batterijen op te laden. Zorg ervoor dat je daar tijd voor maakt. Ga terug naar een bron dat losstaat van je dagelijkse realiteit. Het is je echte thuis. Het kan je geloof zijn, je gezin of vertoeven in de natuur. Voordeel is dat deze bronnen van energie losstaan van de praktijk. Het maakt je onafhankelijker van de noodzaak aan erkenning of succes. Als je je zelfwaardering en energie moet halen uit je impact dan zit je daar in gevangen. Je werk in de wereld is slechts een oefenterrein, een spirituele praktijk. Vanuit je bron bekeken, heb je bovendien een bredere kijk en daardoor kun je ook makkelijker uitzoomen en relativeren. Dat zal maken dat je op het moment van frustratie kunt lachen of wijs kunt reageren.
7.Doe het samen met anderen
Zorg dat je niet alleen staat. Als je alleen staat met je idealen ben je kwetsbaarder. Als je medemensen hebt die je bedoelingen en ontwikkeling volgen, voel je je geruggesteund. Het kan een sparringpartner zijn waar je dagelijks mee kunt praten. Beter nog is kunnen terugvallen op een groep van gelijkgezinden. De groep helpt je om te blijven geloven in jezelf. Naast morele steun, is een groep essentieel om op de Plek der Moeite meer gewicht in te zetten. Wat je doet op de Plek der Moeite is een groepsgebeuren ook al ben je op dat moment alleen. Heb je nog geen groep om op terug te vallen, zoek dan binnen je kring een sparringpartner en volgers.
De grootste uitdaging
Je merkt het al: dit zijn niet zomaar tips & tricks die je op het cruciale moment kunt toepassen. Elke actie om bekwamer om te gaan met de Plek der Moeite vraagt een engagement om er werk van te maken. De meest uitdagende is de zevende want daar heb je anderen voor nodig. Een echt goede sparringpartner is niet iemand die je naar de mond praat, maar ook niet iemand die je afbreekt. Het gaat over een soort zielsverbinding. Nog moeilijker is groepsvorming. Dat is namelijk de start van een sociale beweging. Dat vraagt veel engagement en een gemeenschappelijk hoger doel.
De manieren om in beweging te blijven op die plek vragen jouw wilsbesluit. Je kiest om een bekwame activist te worden die vanuit idealen werkt. In een groter verband kun je zelf zeggen dat je er voor kiest om een wijs mens te worden die waardengericht werkt en vanuit deep evolvement bijdraagt aan een betere wereld.
Rudy Vandamme, Ph.D.
vandammerudy@telenet.be