Heb je ook zo’n vaag onbehaaglijk gevoel dat niets nog zeker is? Zo ja, dan ben je eerlijk met wat er aan de hand is met onze menselijke conditie. Het is iets van onze tijdsgeest. De feitelijke onzekerheden kruipt bij iedereen onder de huid. Jongeren die nog voor een lange toekomst staan, voelen dat het meeste. De vereniging voor NLP (NVNLP) koos (on-)zekerheid als jaarthema voor haar congres. Ik gaf er de inleiding.
Meestal zien we zekerheid als wenselijk. We willen veiligheid en stabiliteit. Onzekerheid zien we als onwenselijk. Maar als je er op doordenkt zijn niet alle zekerheden van dezelfde orde. Sommige zekerheden zijn onwenselijk en zelfs gevaarlijk. Bovendien zijn niet alle onzekerheden problematisch. Sommige onzekerheden zijn best interessant. Zo kwam ik er toe dit modelletje te ontwerpen voor de inleidende keynote: het (on)zekerheidsmodel. Er zijn vier te bespreken situaties. Doorheen het betoog toont zich een belangrijk hedendaags ontwikkelthema van onze samenleving. Vandaar dat het ook tot de Deep Evolvement theorie gaat behoren.
1.Problematische onzekerheden
Ben jij ook je jong volwassen leven gestart met een rugzakje vol onzekerheid? We zijn met velen. Je loopt rond met een gebrek aan zelfvertrouwen waardoor je jezelf niet durft zijn. Je komt niet tot een studiekeuze die bij je past. Je laat je verleiden tot een baan waar je niet echt gelukkig van wordt. Je geraakt verzeilt in een gouden kooi waarvan je weet dat je je moet bevrijden, maar je durft niet. Je aarzelt om te doen wat je graag doet. Je weet niet waar je voor staat. Misschien zit het zelf nog dieper: je kent je genderidentiteit niet, je weet niet bij welke nationaliteit je aansluit. Of nog erger: je hebt misschien het gevoel dat je ongewenst bent of er niet mag zijn.
Er is maar één antwoord op deze onzekerheden: werk aan jezelf. Onderzoek dat rugzakje, behoud wat er goed aan is en laat de hindernissen los. Pak je positie. Neem een beslissing. Neem risico. Doe iets. Als het niet goed uitpakt, niet erg, je hebt een stap gezet en houdt op slachtoffer te zijn.
The task we must set for ourselves is not to feel secure, but to be able to tolerate insecurity
- Erich Fromm
2. Interessante onzekerheden
Er zijn onzekerheden die interessant zijn en de moeite zijn om bewust op te zoeken. Je neemt een risico om uit je comfortzone te stappen en je gaat het avontuur aan. Dan word je gevoel van onzekerheid onderdeel van je keuze voor een leven met mogelijkheden. Kiezen voor onzekerheid is kiezen voor ontwikkeling. De positieve rol van onzekerheid kan nog veel dieper gaan in je levensvisie en de visie op wat realiteit is. Sommige noemen het spiritueel, anderen beschrijven het als een quantumwereld. In beide gevallen besef je dat er achter de realiteit zoals je die kent, er een kosmos aan het werk is. Je ervaart er maar een tipje van de ijsberg van. Onder de feitelijke begrijpbare en maakbare realiteit zit er een quantumsoep van invloeden die heel andere wetmatigheden volgen dan logisch oorzaak-gevolg zekerheid. Het fundamenteel paradigma van de Westerse samenleving is aan het evolueren. En zo komen we dichter bij een Oosters wereldmodel zoals het Taoïsme. Daarin staat het niet-weten centraal en ‘de weg ontstaat terwijl je er op loopt’. Dankzij het werk van Bert Hellinger en Rupert Sheldrake kun je beginnen voelen dat je onderdeel bent van een energetisch ‘wetend-veld’. De pioniers onder ons leren werken met synchroniciteit en serendipiteit, vertrouwen op intuïtie en werken met intenties. Het is de kern van het facilitatiewerk om te vertrouwen op emergentie. Onzekerheid wordt zo methodisch verankerd. ‘Trust the process’ betekent dat je durft divergeren in onderwerpen, je laat stilte toe, je aanvaardt de zogenaamde ‘groan’ zone. Voor velen voelt stilte en traagheid ongemakkelijk aan, maar het hoort erbij. Diep ademen helpt om dat aan te kunnen. Als facilitator weet je dat je de ruimte lang genoeg open moet houden om tot een gedragen besluit te komen. Het zijn vreemde vermogens voor de mens die rationeel opgeleid is in het hedendaags onderwijs.
3. Problematische zekerheden
In een tijd van postmodernisme, fake nieuws, artificiële intelligentie, waarin alles relatief is en alles even waar lijkt te zijn, zoek je misschien zekerheid buiten jezelf, in iemand die het goed kan zeggen en overtuigend overkomt. Of je verschanst je in je eigen gelijk om rust te vinden. Zo ontstaat polarisatie van standpunten. Een historisch fenomeen dat we meer en meer beginnen te begrijpen, is dat als mensen zich onzeker voelen, ze leiders kiezen die zekerheid bieden. Massa mensen volgen leiders waarvan we weten dat ze geen goede bedoelingen hebben, maar wel de massa bespelen om die zekerheid te geven. Het nazisme en populisme zijn er een voorbeeld van. Die vorm van zekerheid sluit aan bij evolutionaire psychologie: de alfa leider geeft rust, maakt niet uit wat hij zegt of doet. Democratie daarentegen geeft geen rust. Want dialoog voeren, in het verschil staan en het niet-weten toelaten, dat is voor de meeste mensen niet leuk. Zo heb je ook bestuurders van organisaties die in de vergadering twijfelen maar naar de medewerkers met grote bravoure doen alsof ze het zeker weten. Iedereen volgt de richting maar een jaar later is het wat anders, dat weer heel zelfzeker wordt gesteld. We weten van Freud dat er allerlei mechanismen zijn om onzekerheid te reduceren: ontkenning, verdringing, legitimatie. Wegkijken zoals in de film ‘Don’t look up’. Of fundamentalisme: een perspectief wordt verabsoluteerd tot waarheid. En zo zijn er veel mensen die zeggen: ‘Och ja, zo erg is het nog niet. of ‘ik kan er toch niets aan doen’ of ‘ik maak mijn bijdrage bewust kleiner’. Dat zijn gezonde reacties maar als je daarmee jezelf opsluit, is het problematisch in een groter verband van de samenleving.
4.Ondersteunende zekerheden
Zijn er dan geen zekerheden meer? Toch wel. Er zijn zekerheden die interessant zijn om te omarmen en als fundament te nemen van je levensvisie. Er zijn zekerheden die je helpen om op de Plek der Moeite te blijven open staan voor leren en ontwikkelen. Die zekerheden zitten niet in concrete feiten maar in de keuze voor een goed gegronde mindset. NLP is voor velen een ontwikkelingssprong omdat het een voorstel doet van aannames waarmee je vlotter door het leven kunt gaan: mislukkingen bestaan niet, alles is feedback. Alles is maar een kaart van een gebied. En daarmee heeft NLP gekozen voor een postmoderne onzekerheid. Iedereen heeft immers maar een deeltje van de waarheid. De aanvaarding hiervan kan je sterk maken. Ook andere uitgangspunten kun je kiezen als kenmerken van je levensvisie zoals ‘niets is perfect’. Of ‘de betekenis die je geeft aan iets kun je zelf kiezen’. Met wat existentieel besef kun je ook relativeren: ‘ook dit gaat voorbij, we zijn maar een zandkorrel in de woestijn’. Voeg er nog de keuze aan toe om optimistisch te zijn, of om je verantwoordelijk te voelen voor het goede, en je hebt een mindset dat je veerkrachtig maakt. Je kiest voor een hoger, wijzer ontwikkelingsniveau.
Conclusie
Ben je op een problematische manier onzeker, werk dan aan jezelf. Heb je eenmaal een goed ontwikkeld ego gevormd, kies dan weer om onzekerheid te verheffen tot de kern van je levensvisie en werkmethodiek. Met dat laatste sluit je meer aan op wat de tijd nu nodig heeft: mensen die kunnen dialogiseren en de openheid hebben om een nieuwe toekomst te laten ontstaan. Minder controle en meer liefde voor de ontwikkeling van de mensheid.
Paradox
Omdat veel mensen zich niet willen wentelen in valse zekerheden, kiezen ze voor standpuntloosheid. Ze tonen openheid maar tonen dit als onzekerheid en de afwezigheid van een mening. Daardoor worden ze gezien als zwak en worden vaak overtroefd door de fundamentalisten. Die voeren debat en strijden voor hun eigen gelijk.
In een wereld waar nog veel ego is, kun je niet anders dan het spel mee spelen. Je kiest om voor iets te staan. Je pakt positie. Maar je doet het niet vanuit een ego-nood aan zekerheid. Het is slechts een positionering om in een groter veld jouw bijdrage te leveren aan het geheel. Je kiest een standpunt en tegelijk laat je je ook raken door het standpunt van de ander. Zo probeer je een tussenruimte te creëren en een gedeelde waarheid te laten ontstaan.
Het is een paradox: je voelt zekerheid in het omarmen van onzekerheid.
Rudy Vandamme, Ph.D.
vandammerudy@telenet.be