W.8. Complexe vraagstukken adaptief aanpakken

Na de cursus wicked skills, blijft de leerinhoud van het systeemdenken het minst beklijven. Professionals zijn blijkbaar makkelijk in de één op één competenties, dan in het werken met de systemen. Waarschijnlijk zijn we nog niet gewoon om onszelf te situeren in gehelen en te zien welke rol ieder van ons daar in speelt - bewust of onbewust. Het gaat daarom in de eerste plaats om systemisch te leren kijken. Je ziet het groter geheel en je begrijpt het gedrag van een onderdeel vanuit de samenhang in dat geheel. Er zijn immers altijd achterliggende invloeden, en daar ga je op zoek naar.

Stoppen met lineair denken en symptomatische oplossingen, is al een grote stap vooruit. Vervolgens komt de vraag: hoe dan wel? De kaders zijn ter beschikking: het totale systeem in kaart brengen met al zijn actoren en belanghebbenden; feedbackloops zien; transdisciplinair samenwerken om zo verschillende perspectieven op elkaar te laten inwerken; patronen en paradigma's beschrijven; en tenslotte stap voor stap actie voeren en continu leren en bijsturen.

Systeemdenkers verliezen zich nogal eens in het in kaart brengen van alle actoren. Dat is te cognitief; je gaat dan toch weer op zoek naar oorzaken en verklaringen. Beter is het rustig te blijven en je te verbinden met wat er is. Je brein zal meewerken om patronen te zien, intuities aan te voelen of goesting te krijgen iets uit te proberen. Het begint volgens mij dus allemaal bij je mindset.

Mijn voorstel is vooral te oefenen om patronen te zien en aannames te bespreken rond wicked vraagstukken. Kijk eerst of iets, volgens het Cynefin model wel een wicked vraagstuk is, en gebruik vervolgens de ontwikkelcirkelmethodiek om alle perspectieven te verzamelen. Als je ontwikkelcirkels combineert met wicked vreaagstukken, spreek ik van transitie arena's. Zo goed als alle wicked uitdagingen hebben te maken met diepere bewegingen die er nodig zijn in de vakgebieden en sectoren. Dat overstijgt de concrete dagelijkse toepassing van je beroep. Je moet dus bereid zijn om zo'n transitiearena te betreden en te genieten van co-creatieve kennisontwikkeling.

Donella Meadows en Fritjof Capra zijn grote figuren. Bovenaan de lijst vind je linken naar de theoretische uitleg, onderaan een paar voorbeelden van patroondoorbraken op systeemniveau. Daarin zie je dat systeemdoorbraken altijd te maken hebben met de mentale modellen die we voor waar aannemen. Durven aannames in vraag stellen is de sleutel!