Deep: het verlangen naar diepgang in onze tijd?

Voor de rebranding van ontwikkelingsgericht werken, koos ik voor de term ‘deep’: Deep Evolvement. Nu eenmaal het woord gekozen is, merk ik hoe vaak de term deep in eigentijdse communicaties terugkomt. Vandaar deze blog, een ode aan de onderstroom in onze tijdsgeest dat getypeerd wordt met deze term.

Deep …?
Ik had oorspronkelijk de link gelegd met Deep Ecology. Arne Naess bedacht deze term in de jaren zeventig van vorige eeuw. Diepe Ecologie vertrekt vanuit beleving en de intrinsieke waarde van de natuur. Je voelt je innig verbonden met de natuur en van daaruit draag je er zorg voor. Daarbij ga je jezelf ook diepe levensvragen stellen. We kennen ook Deep Democracy dat door Arnold Mindell als methodiek in de jaren negentig van vorige eeuw het levenslicht zag. Deep is een democratie die gebaseerd is op innerlijke processen van mensen. Elke authentieke stem telt. Dat zorgt voor inclusiviteit en gedragen besluitvorming. Recent hebben we ook de beweging van Deep Adaptation. Een term bedacht door Jem Bendell. Hij pleit ervoor om ons voor te bereiden op een sociaal-ecologische collaps. Er is geen ontkomen aan. Deep staat voor ‘ja’ zeggen tegen drastische veranderingen en niet doen alsof we het zullen redden met wat aanpassingen links en rechts. Er zijn nog andere termen in omloop, zoals de term deep work, voor mensen die zich niet meer weten te concentreren binnen de overvloed van prikkels en afleidingen.

Ontwikkelingsgolf
De term deep zegt iets over een ontwikkelingsgolf in onze tijd. We hebben de laatste decennia niet ingezet op deep maar op smart. We zetten in op steeds meer, steeds sneller, steeds efficiënter, steeds handiger. Smart mag het leven zijn. Maar de grens is bereikt van wat we leuk vinden, wat we als zinvol ervaren en ecologisch verantwoord.

Deep staat niet tegenover smart maar tegenover fake. We doorzien de valsheid van een aantal menselijke uitingen. Fake is veel meer dan bewust verspreiden van onjuiste informatie. Fake is onze tijdsgeest die niet meer weet wat echt en waardevol is. We dachten dat de virtuele wereld ongebreideld leuk was. We denken dat technologie het mens-zijn opheft naar een hoger niveau. Nu ontmaskeren we de betekenis van vriendschappen op sociale media. Hoe echt, hoe authentiek en waardevol zijn ze? Hoe echt is de zekerheid van je vast loon? Hoe echt is de gezelligheid van de binnentuin in een shopping centrum en hoe echt is het aangelegd strand? De socioloog Jean Baudrillard noemde ze simulacra: een gesimuleerde werkelijkheid die je voorgeschoteld wordt als echt en je activeert om het te consumeren.

The foot feels the foot when it feels the ground
- de Boeddha

Het toppunt van fake is dan ook deepfake. Zintuiglijk zo echt dat je gelooft dat het echt is. Je trapt er in. Onze hersenen hebben er geen verweer tegen. Wat een grap dat men de term deep hiervoor inzet. Maar we snappen het wel. Deepfake is een stapje verder, een stapje echter dan de fake die je nog kunt ontmaskeren. Waar gaan we naar toe als zelfs fake zo deep kan zijn dat we het onderscheid niet meer kunnen maken tussen echt en virtueel?

In een sfeer van postmodern relativisme en met de huidige technologische explosie is de mens zijn verhaal van ontwikkeling kwijt. Hij is verdwaald. Dat is dan ook een treffende titel van René ten Bos: dwalen in het Antropoceen. Het dwalen is een kernmerk van de huidige menselijke conditie. We dwalen in de virtuele realiteiten die we in onze beschaving hebben gecreëerd. Er zijn geen gedeelde religieuze, spirituele en ethische referentiekaders om dat dwalen richting te geven.

Kompas
Een kompas dat je helpt in het dwalen, is de keuze voor deep. Deep is de laag waarin je weet wat klopt, wat juist aanvoelt. Deep is de betrokkenheid vanuit je authentiek gevoel. Je daalt dieper af in je innerlijk weten en zoekt daar de basis van je keuzes. Dat gevoel noemt filosoof Arnold Cornelis het zelfsturingsgevoel. Je kompas is niet het doelgericht actieplan, noch je gewoontes en ook niet de sociale verwachtingen. Het kompas is je gevoel van wat klopt. Niets is meer helder als referentiekader dan je ethisch gevoel voor goedheid, schoonheid en echtheid. Er is een wetend veld, zo noemt Bert Hellinger het. Daar kun je contact mee maken en van daaruit tot berwustzijn komen wat er moet gedaan worden. Deep heeft dan ook iets mystieks. Je gevoel, je lijf toont je de waarheid, maar een landkaart ervan maken kunnen we niet. Het is telkens opnieuw voelen, het gevoel checken op mogelijke vooringenomenheden en er voor durven gaan. Het zelfsturingsgevoel is een principe van de leefwereld. De leefwereld en niet de artificiele systeemwereld is leidend in de 21ste eeuw, zo stelt Cornelis.

Dat de waarde van ons gewetensvol authentiek gevoel in ons bewustzijn komt merk je aan deze tijden. Met een oorlog, een crisis of een ramp weten we het weer: zo iets eenvoudig als fysiek contact is een groot geschenk voor de andere. Een gemeende handdruk, een knuffel. Zo eenvoudig als een koffiebabbel met een collega doet deugd. Wat vertellen, wat vragen stellen, kijken, begrijpen en elkaar steunen. Zo eenvoudig als een wandeling in de natuur na al dat schermpjes gedoe. Even buiten rondlopen en zorg dragen voor je lichamelijkheid. Genieten van lucht, wind, zon, regen en staren in de verte. Zo eenvoudig als zorg dragen voor je directe buren, je directe omgeving, dat geeft je een gevoel van zinvolheid. Voelen wat goed voor je is, is onlosmakelijk verbonden met wat goed is voor de ander, de samenleving en de Aarde, zo zegt ecopsychologe Ann Sterckx het. Deep is een levensstijl die verankerd is in je sociale en biologische natuur.

Gelaagdheid
In het begrip Deep Evolvement betekent de term deep nog iets meer dan innerlijke betrokkenheid en echtheid. Deep betekent dat niets van elkaar afgescheiden is. Oosterse, Afrikaanse en oudere volkeren kennen dat: de magische en mythische verstrengeling van alles met alles. De Westerse beschaving heeft gekozen voor afscheiding, Newtoniaans, objecten van elkaar gescheiden in een lege ruimte. De individualisering van entiteiten heeft gemaakt dat ze floreren. Maar het groter geheel, de gemeenschappelijkheid, het wij zijn we erbij verloren. Er wordt niet meer gezorgd voor de gehelen. De habitat is een context geworden, een decor waarin we wandelen en eigen behoeften voldoen. De wereld is een veld dat kan geëxploiteerd worden.

Deep sluit daarom ook aan bij alle ontwikkeling die terug op zoek zijn om het wij toe te voegen. De Christelijke traditie en de new age zoeken het in de mystieke versmelting. Deep heeft daarom ook die connotatie van mystiek. Deep is de mystiek waar je bewust bent van je afscheidenheid en tegelijk het geheel bent. Het is de plaats waar mannelijk en vrouwelijk samen gaan. Vakjes, lijntjes, pijlen gaan samen met cirkels, cycli, en eenheid. Deep is het onuitspreekbare. Je merkt het als mensen vuil op straat oprapen dat ze er niet zelf gegooid hebben. De moeder die in de bres springt. De professional die zegt: ‘kijk dat is een van ons’. Hulpverleners en facilitatoren die niet spreken van ‘zij daar’, maar van ‘wij’.

Het geheel, de organisatie, de maatschappij, dat is niet buiten je. Je bent het geheel. Deep refereert daarom naar een wereldbeeld dat we relationeel ecologisch noemen. Arthur Koestler en Ken Wilber noemen het een holarchisch, gelaagd wereldbeeld. Daarin behoud je de tendens van delen om een onafhankelijke koers te varen en voeg je verbinding toe. Die verbinding is het feit dat het geheel ook in je binnenkant zit. Je bent niet alleen een geheel op zich. Je bent een deelgeheel. Dat betekent: je bent tegelijk een geheel op zich én een deel van een groter geheel. Dat groter geheel is je thuis. Je komt er in tot leven, tot ontplooing. Het is je habitat, je heimat, je woning.

Gegeven het feit dat dit vaak niet het geval is, bewijst dat we afgesplitst zijn. Veel professionals voelen geen verbinding met de organisaties waarin ze acht uur per dag werken. Bewoners voelen geen verbinding met hun straat of wijk. Het is dan ook niet verwonderlijk dat we hen niet gemotiveerd krijgen zorg te dragen of die gehelen mee te helpen ontwikkelen. Het existentieel gevoel van eigenaarschap is zoek.

Missie van Deep Evolvement
De grote missie achter Deep Evolvement is dat we de gelaagde situering in bewustzijn brengen. We kunnen als Westerse mens, met de verworvenheden van het individualisme in ons rugzakje, doorontwikkelen. De hefboom van de menselijke beschavingsontwikkeling is mensen te helpen, met behoud van individualisme, zich terug te verbinden met hun grotere gehelen en ze samen mooier te maken.

Je verbonden voelen vanuit je innerlijke zelf met alles rondom je, leidt tot ander gedrag. Zoals een moeder zorg draagt voor haar nest, zo zul je verantwoordelijkheid en zorg dragen. Het gaat ook over het mee helpen ontwikkelen van die gehelen. Je authentieke stem telt. Je laat je leven bepalen door de noden van de wereld en je ziet in hoe jij, omwille van je talent, persoon en plek, de geschikte persoon bent om een positief verschil te maken. Er constructief deel van zijn, daar pleit Ken Gergen van het sociaal constructionisme voor. Je bent een actieve speler op het speelveld van het leven.

Misschien ervaar je de grotere gehelen niet als je thuis, maar ze tot thuis maken, daarin ligt je opdracht. De grotere gehelen terug onze thuis maken, begint met het stellen van provocatieve vragen: “Wat betekent je straat voor je?” “Wat betekent de organisatie waar je werkt voor je?” “Wat betekent professioneel bezig zijn voor je?”

Rudy Vandamme, Ph.D.

Lees meer over de Deep Evolvement theorie
fix