De Plek der Moeite, hoe doe je dat?

Op de plek der moeite staan, betekent dat je niet wegvlucht als het moeilijk gaat. Je blijft staan op de plek waar het schuurt. Je gaat er zelfs op zoek naar, daar waar een belangrijk verschil te maken valt. Op die plek ben je wakker voor de belangrijke dingen van het leven. Een plek dat je niet onberoerd laat. Een plek waar je persoonlijk geraakt wordt. Het is de plek waar je zingeving ervaart.

Ik lees nu dat andere mensen er onder verstaan dat je uit je comfortzone treedt. In nog andere teksten lees ik dat je op zoek gaat naar de plek waar mensen het moeilijk hebben. Ik ben even gaan opzoeken bij André Wiersdma wat hij er oorspronkelijk mee bedoelde. De betekenis die hij er aan geeft, verrast me. Deze blog gaat niet over juist taalgebruik of bronvermelding. Wel over het scherpstellen van betekenis. Dat draagt bij tot de theorievorming rond zingeving en hedendaagse professionele identiteit. Bovendien is het een idee dat de kern uitmaakt van gelaagd ontwikkelingsgericht werken, of Deep Evolvement zoals ik het tegenwoordig noem. Ik eindig deze blog met wat tips om je eigen plek der moeite te vinden en daar in te floreren.

Andere interessante blogs

De 21ste eeuwse professionals zoekt de Plek der Moeite op

Er is een breedgedragen trend onder denkers van professionele identiteit om het te hebben over professionele eigenzinnigheid. De 21ste eeuwse professional is niet iemand die binnen de lijntjes kleurt. Hij zal, ten gunste van zijn client, leerling of collega, op eigenzinnige manier bureaucratische regels doorbreken. Om het met Schrijvers (Hoe word ik een rat?) te zeggen: hij doorbreekt de braafheid. We nemen dus afscheid van de blauwe professional die zich verschanst in zijn vakje. We verwachten van de professional dat hij maatwerk levert en waar nodig risico neemt om tegemoet te komen aan gunstige uitkomsten voor de cliënt. De client en zijn context roept hem ethisch op om meer te doen dan regels volgen binnen zijn geinstitutionaliseerde opdracht.

In dat kader is de hedendaagse professional een durver. Hij is eigenzinnig en weet de grijze zone te bespelen tussen wat niet mag (vanuit regels) en wat zou moeten (vanuit de clientvraag of vanuit een ecologisch groter geheel). Als docenten in vakopleidingen dit idee promoten, ontstaat er hier een belangrijke bijdrage aan de historische ontwikkeling van professionele identiteit. Waar de voorbije decennia de nadruk legde op objectiviteit, efficiëntie, procedures en controles, gaat de balans nu de andere kant op: de menselijke leefwereld eren en het goede doen.

Er is dus meer aan de hand met deze taaluitdrukking. Het is niet zomaar even de uitdaging opzoeken. De uitdrukking behoort tot de kern van de ontwikkeling van professionele identiteit. Het sluit bovendien aan bij een nog bredere maatschappelijke ontwikkeling. We willen dat systemen verbouwd worden en meer geschikt zijn om de bedoeling van een beroep te ondersteunen. Daarnaast is er ook de ontwikkeling in hoe wij als mens willen functioneren. Velen onder ons willen meer zijn dan een functionaris in een systeem. Professionals zoeken zingeving op. Ze willen een wezenlijk verschil maken in groter gehelen. Het is die zoektocht naar zin, dat hen drijft om de plek der moeite op te zoeken. Op die plek is de grootste zingevende voldoening te scoren.

Wat bedoelt Wierdsma met de Plek der Moeite?

In zijn artikel (verschenen in: Canon van het leren) schrijft Wierdsma de uitdrukking met hoofdletters: Plek der Moeite. Hij leent de term van Kooistra en geeft er een specifieke betekenis aan. Een citaat: “De Plek der Moeite is de plek, de ruimte, waarin het bestaande denken wordt losgelaten en men op zoek gaat naar een nieuw ordeningsresultaat. Het kost moeite om los te breken uit bestaande patronen en ordeningen.”

In vergelijking met gedrag, zijn achterliggende principes een abstract onzichtbaar gegeven. Voor Wierdsma is dit dus de moeilijke plek omdat het onzichtbaar is. Je zwemt immers als een vis in het water zonder te weten dat je in water zwemt. Wierdsma: “Reflectie op dit niveau is voor alle betrokkenen de moeite en vraagt moeite. Het is de moeite omdat deze plek nieuwe mogelijkheden biedt als de bestaande patronen worden doorbroken. Leren op de Plek der Moeite vraagt ook moeite. Moeite om samen te durven en willen stilstaan bij het (geaccepteerde) zelfbeeld en de onderlinge relationele vervlechtingen.” Die plek is weerbarstig omdat het zo moeilijk tot ons doordringt.

Met dit begrip toont Wierdsma dus een belangrijk kenmerk van professionele identiteit. Je beschikt over de vaardigheid om principes te detecteren die bestaande gewoontes en ordeningen bepalen. De Plek der Moeite is voor Wierdsma dus een cognitieve, reflectieve vaardigheid. Zijn opvatting spoort niet samen met de hedendaagse invulling waarin mensen zeggen dat professionals uit hun comfortzone moeten treden. Dat is niet de essentie van het idee.

De Plek der Moeite als de essentie van gelaagd ontwikkelingsgericht bezig zijn

Ik volg Wierdsma in zijn omschrijving en ga nog een stapje verder.

De Plek der Moeite is een uitstekend idee voor een upgrade van professionele identiteit. Patronen zien en vooronderstellingen in vraag stellen van je beroepsuitoefening brengt de professional in een reflectief en maatschappijkritisch vertoog. En er is genoeg om over te reflecteren. De systeemwereld heeft bijvoorbeeld professonals opgedeeld in beroepen en deskundigheidsterreinen. Bovendien is daarbij de systeemwereld afgesplitst van de leefwereld. Met zijn opleiding komt de professional terecht in de systeemwereld terwijl zijn cliënten in de leefwereld vertoeven. De professional krijgt door zijn opleiding weliswaar zelfvertrouwen in zijn deskundigheid. Anderzijs wordt hij door diezelfde opleiding verwikkelt in een positie die leidt tot een intern conflict. Dat luidt als volgt: als ik mijn hart volg, dan ga ik moeten leren hoe ik op aanvaardbare manier buiten de lijntjes kleur. Als ik het systeem volg, dan doe ik mijn zingeving tekort en beperk mijn mogelijkheid om in te gaan op het ethisch appèl van mijn client en de wereld.

Professionele identiteit is vandaag onlosmakelijk verbonden met het leveren van een bijdrage aan ontwikkeling. En die ontwikkeling is gelaagd: levenslang persoonlijke ontwikkeling, ontwikkeling van het vakgebied, ontwikkeling van de organisatie waarin of waarvoor je werkt, sectoriële ontwikkeling en maatschappelijke ontwikkelingen. Micro-, meso- en marcroniveau zijn onlosmakelijk met elkaar verbonden.

De Plek der Moeite is verantwoordelijkheid nemen voor ontwikkeling op zoveel mogelijke sporen van voortgang. De professional wordt in die zin dus een verschilmaker, kantelaar en activist. Ik noem dit engagement Deep Evolvement.

Waar is jouw plek der moeite?

Met het Vorkmodel, dat bestaat uit vier sporen van ontwikkeling, kan ik mensen en organisaties helpen om te leren floreren op hun Plek der Moeite. Het floreren zelf is een zelfsturingsvaardigheid (spoor 1). Alvorens dat je nadenkt over deze vaardigheid moet je eerst weten waar je plek der moeite zich bevindt. Dat toont zich in de combinatie van het derde en vierde spoor.

Het derde spoor van het Vorkmodel is je unieke identiteit. Je hebt talenten, competenties, een biografisch bagage, interesses en een gevoeligheid voor bepaalde thema’s. Ken jezelf. De Plek der Moeite doet beroep op je identiteit, op datgene waar je goed in bent. Je draagt bij met wie je bent.

De Plek der Moeite toont zich vooral op het vierde spoor van het Vorkmodel: de grotere gehelen waarin je acteert. Het is de plek dat je raakt omdat het niet klopt met hoe het zou kunnen zijn. Het doet je pijn en je wil het anders. Of het is de praktijk waar je van voelt dat het jouw wereld is. Je wil in die wereld een bijdrage leveren aan de ontwikkeling ervan. Die plek is waar je middels je eigen identiteit een zingevende en voldoening gevende bijdrage levert.

De Plek der Moeite is dus de plaats waar je met je talenten, competenties en je persoonlijkheid een zingevende bijdrage levert aan de ontwikkeling naar een betere wereld.

Enkele vragen die kunnen helpen:
• Welk groter geheel appelleert op je voor het maken van een zinvol verschil in de ontwikkeling ervan?
• Aan welke patronen, gewoontes en situaties binnen het beroepenveld erger je je?
• Welke paradigma, mens- en wereldbeeld vecht je aan?
• Welke overtuigingen, vooronderstellingen en principes sturen jouw en andermans gedrag?
• Welk paradigmatisch verschil wil je maken bij cliënten, organisaties en systemen?
• Welke talenten en competenties kun je inzetten om een zingevende bijdrage waar te maken?
• Waar zit het grensgebied waar je je talenten, competenties en positie kunt inzetten om een verschil te maken?
• Hoe kun je binnen je professionele speelruimte bijdragen aan fundamentele ontwikkelingen?
• Op welke manier kun je als medewerker van een organisatie bijdragen aan organisatieontwikkeling?
• Waartoe voel je je geroepen?
• Wat zijn taaie verandervraagstukken waar je graag je tanden in zet?

Heb je het voor jezelf helder, dan kun je van je Plek der Moeite je project maken (spoor 2). Of omgekeerd: je maakt van de projecten waar je dagelijks mee bezig bent, je Plek der Moeite. Je projecteert er je passie en missie in.

Hoe floreren op de Plek der Moeite?

Wat is nu kenmerkend voor de zelfsturingsvaardigheid om op de Plek der Moeite te floreren?

1. Zorg dat je goed bezig bent met je eigen leven. Zelfzorg staat altijd voorop, alvorens je anderen gaat helpen. Weet wat je aankan en wat je niet aankan. Maak de grenzen van je draagkracht helder, om te beginnen voor jezelf. Je kunt maar floreren als je zelf in orde bent en je zaken op een rijtje hebt.

2. Wees waakzaam voor je eigen proces van ontgoocheling en verwerking van frustraties. Wees waakzaam voor de valkuil van burn-out en cynisme. Vermijd de calimero houding, net zoals je er ook niet voor kiest om een Don Quichotte te worden. Blijf jong, fris en wakker voor het appèl dat op je gedaan wordt. Behoud je gevoeligheid voor het lijden. Oefen je om met frustratie en innerlijke conflicten om te gaan. Blijf staan in je geloof en hoop. Word een rolmodel voor cliënten en collega’s van iemand die zijn idealen levenslang hoog houdt.

3. Zorg dat je ten alle tijd een energiebron hebt dat onafhankelijk is van succes. Dat kan je gezin zijn, de natuur, geloof, meditatie, dagelijkse yoga, een hobby enzovoort. Niets gevaarlijker dan je tevredenheid en waardering te laten afhangen van succesvol activisme. Frustraties zijn er immers altijd. Je onafhankelijke energiebron verhoogt je draagkracht.

4. Maak voor jezelf je personal branding op. Je hebt helder wat voor jezelf zin geeft en hoe je daarmee een bijdrage levert aan een betere wereld. Het is je totempaal waar je altijd op terugvalt. Maak er je stokpaardje van. Het begint om als student in de opleiding je archaïsche motivatie te transformeren naar een focale positionering. Je hebt je elevator pitch klaar. Je hebt gelezen over maatschappijkritische vraagstukken. Je hebt taal ter beschikking. Behoud je hart en je goede intenties maar wordt ook een sterke speler in het complexe veld.

5. Leer de metavaardigheid om patronen te detecteren en te denken op het niveau van paradigma’s, vooronderstellingen, mens- en wereldbeeld. Leer vragen stellen aan jezelf en anderen. Leer reflecteren over bredere vraagstukken.

6. Bekwaam je in verbindend activisme. Verbindend activisme is een combinatie: je blijft beleefd en contactvaardig maar je maakt wel je punt. Maak je punt zonder de verbinding met de andere te verliezen. Om dat te kunnen moet je leren verbinding leggen, samenwerking mogelijk maken en dialoog opbouwen. Vervolgens kun je binnen die veilige setting een verschil inbrengen dat aansluit bij je zingeving. Meesterschap in dialogiseren en durven een gezond conflict aangaan, is de basis van floreren op de Plek der Moeite.

7. Bouw een mindset op dat gebaseerd is op spelen, leren en humor. Niets beter om te floreren als je je ontwikkeling ziet als een speelterrein. Ernst en rigide ambitie is een grote vijand van floreren. Taleb noemt het antifragile: blij zijn dat je taaie vraagstukken onder je kiezen krijgt. Dat houd je wakker.

Neem deel aan de netwerkbijeenkomst op zaterdag 21 mei te Utrecht

Leren floreren op de Plek der Moeite behoort tot de essentie van de hedendaagse professionele identiteit. Het maakt onderdeel uit van elke beroepsuitoefening. Elke beroepsopleiding zou dit aspect moeten integreren in het curriculum. Het is veel voorkomend dat jonge professionals de socialisatie in hun professionele gemeenschap niet overleven. Als ze al niet verdwijnen uit het beroep, dan verdwijnen ze soms door te dissocieren van hun eigen zingeving. Ze gaan in levenslange burn-out en worden zo deel van een wereld waar andere jonge professionals last van hebben. Aandacht voor het floreren op de Plek der Moeite is daarom niet alleen zinvol en eigentijds, het is ook rendabel om er in te investeren als werkgever, overheid en opleiding.

Een laatste vraag, als uitsmijter: ben je voor anderen een voorbeeld van iemand die op de Plek der Moeite handelt? Hoe toon je dat?

Rudy Vandamme, Ph.D.

Leer met Wicked Skills op de Plek der Moeite floreren
fix